Symbol inteligencji, magii i proroctwa
Gdyby ktoś sporządził listę najbardziej symbolicznych, najbardziej znanych i występujących w każdej mitologii ptaków, to kruk i wrona zajęli by miejsca w pierwszej piątce. Z całą pewnością nie ma drugiego takiego przykładu symbolu, z tak obszerną ilością znaczeń. Zastanawiałem się od czego zacząć wpis poświęcony mistycznym krukom. Stwierdziłem, że warto zacząć od mniej znanej symboliki, a którą można prawdziwie nazwać pierwotną.
Kruk, posłaniec Światła?
Kruk w każdej z mitologii jest silnie związany z kultem solarnym (a nie tylko lunarnym), czyli wszystkim tym co wiąże się z proroctwami, magią i bóstwami. Dla przykładu, w starożytnej Grecji kruk był powiązany z bogiem światła i panem wyroczni Apollem (a także z Ateną), w kulturze japońskiej kruk jest odpowiednikiem symbolu słońca i wysłannikiem bogów. W mitologi nordyckiej kruków Odyna nikomu przedstawiać nie trzeba, ich imiona – Hugin i Munin (Myśl i Pamięć) – są nawet dziś bardzo rozpoznawalne. Kruk dla człowieka pełnił więc przede wszystkim rolę posłańca bogów, towarzysza bóstw światła i wiedzy. Słowianie wierzyli, że w czasie gdy na świecie panuje ciemność, czyli w czasie trwania zimy, to właśnie kruki przynoszą do łona kobiet „wele” czyli dusze zmarłych, aby mogły się one na nowo odrodzić. Mimo, że kruk i wrona dzisiaj kojarzą się nam przede wszystkim z ciemnością, wszystkim co złe i mroczne, to dla naszych dawnych przodków lecący nad głową kruk oznaczał coś zupełnie nie jednoznacznego.
Dwoista natura w ciemnych wiekach…
Średniowieczny wierny towarzysz czarownic, zaraz obok czarnego kota miał zawsze dwoistą naturę. Z jednej strony wiązał się ze śmiercią i wiedzą tajemną, z drugiej z odrodzeniem, światłem i mądrością. Za dalekie odbicie tych mitologicznych dwoistości można uważać łączenie kruka z procesem(przemianą) przebycia niebezpiecznej ciemności i odrodzeniem w nowej postaci, jakie znajdujemy w znacznie późniejszej metaforyce alchemicznej.
Nie do końca zły?
Ciemność, zło, mrok i grzechy… To pierwszorzędne skojarzenia gdy zapytamy kogokolwiek o to co symbolizuje kruk. Jednak dla kogoś bardziej zaznajomionego w temacie – będą to zwykłe stereotypy. Chociaż prawdą jest, że kruk kojarzy nam się przede wszystkim z aspektami zła i tajemniczości, to w większości kultur posiada on dwa skrajnie różne oblicza. Mimo tych skrajności pojęcie kruka łączy odstające od siebie cechy. Wraz z silnym związkiem ze śmiercią czarne ptaki są też symbolami nadziei i odrodzenia. Od lat są kojarzone z okultyzmem i wszelkimi czarami, poczynając od pogańskich systemów wierzeń, poprzez średniowieczne czarownice, a kończąc na współczesnym wykorzystaniu symbolu w okultyzmie i czarostwie. Według tych „uniwersalnych” znaczeń, kruk jest pośrednikiem pomiędzy światem żywych i umarłych. Symbolizuje wszystko co związane z tajemnicą, mądrością, mistycyzmem i magią. Jest wysłannikiem bogów, przekracza więc świat fizyczny i duchowy aby dostarczać przesłania pochodzące „z drugiej strony”.
Celtycki omen…
Starożytni Celtowie widząc kruka, odnajdywali w nim zwiastun nieszczęścia, ale niezależnie od negatywnej konotacji dostrzegli w nim również niebywałą inteligencję, skąd widziano go w roli posłańca dobrych i złych wiadomości. Ciekawym faktem jest, że od tego właśnie ptaka swoje imię wywodzi celtycki Lugh, bóg światła, a także twórca sztuki i wszelkich nauk. Kruk stanowi symbol śmierci, choćby związanej z jego sposobem odżywiania się – zarówno chodzi tutaj o padlinę, jak i stadne towarzyszenie wojskom w oczekiwaniu na bitwę i poległych w niej wojowników.
Chrześcijanie vs Kruki
Mogłoby się wydawać, że kruk jako symbol zarezerwowany jest wyłącznie dla pierwotnych religii lub przynajmniej dla ideologii związanej z okultyzmem i magią. Nic bardziej mylnego.
Chrześcijańskie ikony wypełnione są czarnymi ptakami. Choć początkowo chrześcijaństwo przejęło jedynie negatywne aspekty symboliki kruka i wrony, to wraz z upływem czasu nie brakowało odważnych chcących przełamać ten schemat. Dwojaka przynależność tego ptaka do światła jak i ciemności ułatwiła to zadanie. To „ocieplenie wizerunku” widać zwłaszcza w żywotach świętych kościoła. Kruk pojawia się w życiu m.in. św. Benedykta, porywając z jego rąk zatruty bochenek chleba, tym samym ratując mu życie. Św. Paweł pustelnik i asceta żyje na utrzymaniu kruka, który znosi mu pokarm do celi. Innym przykładem ciekawej legendy jest rola dwóch wiernych kruków, które strzegły ciała św. Wincentego przed dzikimi zwierzętami do czasu, aż wierni nie złożyli go w mogile. Takich legendarnych żywotów jest naprawdę wiele. Kościół w początkach swojego istnienia całkowicie bazował na negatywnych aspektach kruka jako śmierci i wojny, wronę zaś łącząc nierozerwalnie z czarownicami i szatanem. „Lody” pomiędzy Kościołem a krukiem zaczęły topnieć od czasu kiedy zauważono, że wrony tworzą pary na całe życie, stając się tym samym silnym symbolem małżeństwa i miłości. Od tego czasu czarne ptaki w naukach kościoła zaczęły sporadycznie występować jako nie do końca złe (a nawet i dobre) postacie.
Wojna, wojna, wojna…
Nie można byłoby poruszyć znaczenia symbolicznego kruka i wrony nie opisując najbardziej znacznego aspektu tego symbolu. Jeśli nie wiadomo o co chodzi, chodzi o… Nie, tym razem nie o pieniądze, a o wojnę. Kruki i wrony od starożytności wiązane były z bogami i boginiami (a w niektórych przypadkach triadami bóstw) wojny i zniszczenia. Nie trudno domyśleć się skąd może pochodzić takie powiązanie… Kruki zbierały się całymi stadami i podążały za maszerującymi wojskami, by po stoczonej bitwie hordami żywić się na zwłokach poległych w boju. I to właśnie z tej symboliki powstały związki z aspektami takich bogiń jak Morrigan, Macha, Nemhain i Badb, zwane Triadą Bogiń Wojny pod jednym imieniem – Morrigu. Kruk wiąże się także z Odynem (Wotanem), boginią Kali i całym orszakiem innych bóstw z różnych panteonów, które mają związki z wojną, zniszczeniem, zwycięstwem, a także z mądrością i strategią.
Nie wszystkie Kruki są czarne…
Ich związki ze śmiercią, zniszczeniem i wojennym rzemiosłem w wielu różnych kulturach stawiały je w negatywnym świetle, jednak nie można zapominać o ich dwoistej naturze. Są symbolem zarówno światła jak i mroku. Zwiastować mogą śmierć i nieszczęście, ale w swoim znaczeniu przynieść mogą nadzieję i odrodzenie. Nic więc dziwnego, że kruk łączony jest z magią i wiedzą tajemną. Podobnie jak same kruki i wrony nie są ani symbolem dobra ani zła, podobnie sztuka magiczna nigdy nie będzie ani czarna ani biała.
Kruka znaleźć można zarówno w aspektach związanych ze światłem jak i tych związanych z ciemnością i śmiercią.
Emrys MacDara